– Przygotuj menedżerów do pełnienia roli lidera przez szkolenia. To jeden ze sposobów, żeby ustrzec firmę przed destrukcyjnym przywództwem – mówi nam prof. Jan Schilling, współautor metaanalizy 57 badań na ten temat. Jak złe przywództwo wpływa na pracowników i firmy? Jak się przed nim zabezpieczyć? 

Nie będziemy opisywać bezwzględnych dyktatorów, takich jak prezydent Rosji Władimir Putin, który wywołał wojnę i uderzył na niepodległą Ukrainę. To świat polityki i władzy.  Przyjrzymy się toksycznym szefom w biznesie i konsekwencjom ponoszonym przez firmy. Oto tylko kilka skrajnych przykładów mobbingu, znęcania się nad pracownikami. W warszawskim środowisku dziennikarskim znana jest historia redaktora naczelnego jednego z tygodników opinii, który na jednym z kolegiów redakcyjnych stwierdził: „Lepszy tekst napisałby mój pies.” Szefowie działów słuchali tego w milczeniu. W innym ogólnopolskim tygodniku redaktor naczelny rzucał krzesłami po ścianach swojego gabinetu. Kazał dziennikarzowi pisać 17 wersję tego samego tekstu, bo ciągle był niezadowolony, choć była już 1 w nocy, a gazetę trzeba było wysyłać do drukarni.

Alex „Daddy” Campbell, szef salonu masażu w amerykańskim stanie Illinois, zmusił pracowniczkę do wytatuowania na ciele logotypu firmy, a na karku daty swoich urodzin. Zresztą wymagał tego od wszystkich pracowniczek.  Takich liderów, przywódców, szefów na świecie są tysiące. Jeff Bezos, szef Amazona, najbogatszy człowiek na świecie, ma wizerunek lidera, który nie dba zbytnio o pracowników. Został nawet laureatem nagrody dla najgorszego szefa na świecie na III Światowym Kongresie Międzynarodowej Konfederacji Związków Zawodowych w Berlinie.

Koszty destrukcyjnego przywództwa

Profesor Barbara Kellerman z Harvard University twierdzi, że „złe przywództwo jest tak powszechnym fenomenem, iż dziwi fakt braku stosu książek na ten temat”. Rzeczywiście. Nie tylko książek, artykułów,  ale i badań. Naukowcy szacują,  że złe przywództwo (określane również jako niewłaściwy nadzór lub przywództwo destrukcyjne) dotyka 10 – 16 proc. pracowników w USA. Roczny koszt związany z tym zjawiskiem wynosi blisko 24 miliardy dolarów i obejmuje koszty związane z opieką zdrowotną (pracownicy chodzą do psychoterapeutów i psychiatrów), nieobecnością w pracy, obniżonym zaangażowaniem itp.

Wpływ destrukcyjnego przywództwa na pracowników?

Prof. Birgit Schyns z niemieckiego University of Leipzig i prof. Jan Schilling, psycholog pracy i organizacji na Miejskim Uniwersytecie Administracyjnym w Dolnej Saksonii (HSVN), postanowili sprawdzić w jaki sposób „ciemna strona” przywództwa może wpływać na pracowników i firmy. W tym celu przeprowadzili metaanalizę 57 badań dotyczących destrukcyjnego przywództwa. Badań jest stosunkowo niewiele i są one przekrojowe, dlatego naukowcy nie mogą stanowczo stwierdzić na co wpływa destrukcyjne przywództwo. Co jest skutkiem, a co przyczyną. Mogą jednak zbadać korelację, czyli sprawdzić z czym się wiąże złe przywództwo.

Toksyczny lider, czyli kto?

Doktor Marco Tavanti z Uniwersytetu San Francisco w swojej pracy zatytułowanej „Zarządzanie toksycznymi liderami”, formułuje definicję takiej osoby: „Toksyczni liderzy to gnębiciele narzucający własne zdanie, skłonni do konfliktu.” Są oni „nieprzystosowanymi, niezadowolonymi, a często też złymi, nikczemnymi ludźmi”, odnoszącymi sukces dzięki tłamszeniu innych i poszukującymi „chwały w obronie własnego terytorium, walce i kontrolowaniu innych, zamiast umożliwiania awansu szeregowym pracownikom”.  Natomiast prof. Jean Lipman-Blumen z University w Claremont w Kalifornii opisuje toksycznych liderów jako „te osoby, które dzięki destrukcyjnym zachowaniom i dysfunkcyjnym cechom osobowości szkodzą w poważny i trwały sposób innym osobom, grupom, organizacjom, społecznościom, a nawet narodom, którym przewodzą”.

Destrukcyjni liderzy okłamują swoich pracowników, nie dotrzymują obietnic, są niegrzeczni, apodyktyczni, zarzucają niekompetencje, degradują, obcinają premię, wytykają błędy sprzed lat.

W swojej pracy niemieccy badacze Schyns i Schilling twierdzą, że przywództwo destrukcyjne różni się od braku przywództwa lub przywództwa nieefektywnego. Można być kiepskim liderem nie będąc jednocześnie przywódcą destrukcyjnym.

Złe przywództwo: mniejsza motywacja i satysfakcja

Destrukcyjnego przywództwa nie należy również mylić z innymi formami niewłaściwego zachowania (np. piciem w pracy) lub okazjonalnym złym dniem, gdy nikt nie chce przebywać w twoim otoczeniu. Są one niefortunne, ale niekoniecznie są destrukcyjnym przywództwem.

Schyns i Schilling stwierdzili, że najsilniejsze związki występują pomiędzy postrzeganiem destrukcyjnego przywództwa, a negatywnym nastawieniem do lidera. Uważają, że lider może negatywnie wpływać na to jak ludzie postrzegają swoją pracę i organizację.

Badacze zauważyli, że postrzeganie przywództwa, jako destrukcyjnego wiązało się ze zmniejszoną satysfakcją z pracy, motywacją i zaangażowaniem, a także zmniejszonym postrzeganiem sprawiedliwości w organizacji. Wiązało się również ze zwiększoną rotacją pracowników.

Destrukcyjne przywództwo wiąże się z trwałym destrukcyjnym zachowaniem, a nie jednostkowym zdarzeniem. Naukowcy uważają, że istnieją czynniki systemowe, które pozwalają na utrwalenie się takich zachowań w organizacji.  Zespół doktor Mary Mawritz z Drexler University twierdzi, że złe zachowania przełożonego lub przełożonych wiążą się ze złym zachowaniem menadżerów, co z kolei koreluje z problemami interpersonalnymi w zespołach. Natomiast zespół prof. Arta Padilla z University of Arizona sugeruje, że destrukcyjne przywództwo nie jest po prostu dziełem konkretnych osób, ale raczej wynika ze złożonej mieszanki czynników związanych z liderami, ich zwolennikami i całym środowiskiem organizacyjnym.

Praktyczne wskazówki dla firm

Poprosiliśmy prof. Jana Schillinga, psychologa pracy i organizacji z niemieckiego HSVN, współautora metaanalizy badań na temat destrukcyjnego przywództwa, o praktyczne wskazówki dla firm: jak zapobiec toksycznemu przywództwu?

Prof. Jan Schilling dla Delta Training:

Mam 3 główne zalecenia dotyczące zapobiegania destrukcyjnemu przywództwu:

1. Rekrutacja kadry menedżerskiej: na stanowiska przywódcze nie wybieraj osób z problematycznymi cechami osobowości, takimi jak np. mroczna triada (psychopatia, machiawelizm, narcyzm). Raczej awansuj tych, którzy mają umiejętność radzenia sobie ze stresem i są odporni na doświadczanie niesprawiedliwości.

2. Szkolenia dla liderów: przygotuj pracowników do pełnienia roli lidera przez formalne szkolenia i rozwój, ale także zapewniaj liderom coaching lub mentoring, aby mogli nadal zastanawiać się nad swoim zachowaniem i uczyć się na podstawie swoich doświadczeń w tej roli.

3. Zasady i procedury: stwórz kulturę organizacyjną opartą na sprawiedliwości, autonomii i upodmiotowieniu pracowników. Pomoże w tym opracowanie wytycznych i zasad dotyczących przywództwa. Zadbaj o jasne procedury postępowania dla osób, które zetknęły się z destrukcyjnym przywództwem. W firmie może też istnieć lista z kontaktami do osób, do których mogą się zwrócić.

Tomasz Nowak, Tomasz Reda

Zapytaj o praktyczne szkolenia menedżerskie dla pracowników swojej firmy. 

W Delta Training gromadzimy najważniejsze publikacje na świecie dotyczące badań, odkryć i trendów w obszarach miękkich kompetencji, które zwiększają efektywność pracowników. Rzetelne informacje publikowane w czasopismach naukowych są trudne do znalezienia, zrozumienia i często nie zapewniają szybkich, praktycznych wniosków. Jeśli jednak cenieni naukowcy badali problem, który teraz sam próbujesz rozwiązać, to może chciałbyś poznać ich wnioski i rekomendacje przed podjęciem decyzji? Jeśli tak, to zapraszamy do naszego działu „Badań i rozwoju.” Publikujemy informacje tylko z rzetelnych, wyselekcjonowanych źródeł. Wyniki i wnioski z badań i eksperymentów inspirują nas do ulepszania naszych szkoleń biznesowych dla firm, sposobów przekazywania wiedzy i umiejętności uczestnikom naszych szkoleń, tworzenia angażujących ćwiczeń oraz różnorodnych, ciekawych materiałów szkoleniowych.