Język jakim napisany jest kodeks etyczny w firmie ma wpływ na jego przestrzeganie – wynika z serii badań eksperymentalnych, również w spółkach giełdowych. Czy warto wobec tego używać w kodeksie moralnym ciepłych zwrotów „my”, czy raczej spisać zbiór zasad językiem bardziej bezosobowym, wykorzystując zwroty typu „oni”. Badacze eksperymentalni znaleźli już odpowiedź na to pytanie.

To była głośna sprawa w Polsce. „Przytoczyłem dwa cytaty z Pisma Świętego: o zgorszeniu oraz o tym, że współżycie między dwoma mężczyznami to jest obrzydliwość” – tłumaczył dziennikarzowi telewizyjnemu zwolniony przez IKEA pracownik. W uzasadnieniu wypowiedzenia czytamy, że pracownik został zwolniony z powodu „naruszenia wewnętrznych regulaminów firmy”. „W ocenie Pracodawcy umieszczony przez Pana komentarz oraz Pana nastawienie i postawa naruszają zasady współżycia społecznego oraz stanowią przejaw braku szacunku oraz poszanowania odmienności osób o innej orientacji seksualnej”.

Okręgowa Inspekcja Pracy w Krakowie przeanalizowała dokumenty i wyjaśnienia firmy, w których zawarto również wewnętrzne regulaminy spółki. W wyniku kontroli Inspekcja nie wydala żadnych zaleceń, stwierdzając, że mimo gorącej debaty politycznej sprawa jednak dotyka „związanych z poszanowaniem reguł współżycia społecznego, zasady równego traktowania oraz godności i praw innych ludzi”, co było wpisane do kodeksu etycznego postępowania pracowników IKEA.

Czym jest kodeks etyczny w firmie?

Kodeks etyczny jest zbiorem zasad i reguł, które opisują działania firmy. Określają wizję i misję przedsiębiorstwa, ale także regulują relacje między firmą a pracownikami i klientami. Jego celem jest stworzenie standardu prowadzenia usług i kultury korporacyjnej. Te zasady są drogowskazem dla pracowników, jak postępować w niejasnych sytuacjach.

Dobry kodeks etyczny w sposób zrozumiały odpowiada na pytania, zarówno pracownika, jak i klienta firmy, dotyczące wszelkich kwestii mogących budzić jakiekolwiek wątpliwości. Począwszy od wizji i misji, przez uczciwość i postępowanie zgodnie z uznanymi normami moralnymi, aż po gratyfikacje, kary i bezpieczeństwo klientów.

Kodeksy postępowania są często pierwszym kontaktem nowego pracownika z unikalną kulturą i standardami etycznymi organizacji, której ma zostać członkiem. Większość firm stosuje kodeksy postępowania, szkolenia etyczne i regularną komunikację, aby upewnić się, że pracownicy znają zasady, których należy przestrzegać. Okazuje się jednak, że ważne jest w jaki sposób zwracamy się do pracowników.

Język bezosobowy kontra język osobisty, wspólnotowy

„Rodzaj języka używanego w kodeksach postępowania, prowadzi do różnych zachowań. To datego, żę język wpływa na sposób postrzegania grupy lub organizacji” – twierdzą profesorowie psychologii Maryam Kouchaki (Uniwersytet Northwestern), Francesco Gino (Uniwersytet Harvarda) i Yuval Feldman (Uniwersytet Bar-Ilan, Izrael). Zespól ten udowodnił, że język bezosobowy (np. „pracownicy” lub „członkowie”) oraz język osobisty, wspólnotowy (np. forma „my”) prowadzą do różnych zachowań, ponieważ zmieniają sposób postrzegania grupy lub organizacji. To prawda, zwrot „my” może przyczynić się do zwiększenia poczucia wspólnego ciepła, jednak wyniki badań sugerują, że zbyt osobiste podejście może stworzyć wrażenie, że pracownicy są „częścią rodziny”, a wówczas łatwiej wybaczyć nieuczciwość i tym samym zwiększyć liczbę zachowań nieetycznych. Używanie bezosobowego języka, który odnosi się do jednostek jako pracowników lub członków grupy może wydawać się chłodne, pokazuje jednak miejsce pracy jako środowisko oparte na wymianie ekonomicznej, sugerując, że standardy etyczne będą formalnie egzekwowane.

Eksperymenty na prawie 200 giełdowych spółkach 

Prof. Maryam Kouchaki i jego zespół zbadali związek między językiem, postrzeganiem ciepła i etycznym zachowaniem przez serię ośmiu eksperymentów laboratoryjnych i terenowych, w których wzięły udział 1443 osoby. Przeanalizowano także zachowania korporacyjne w 188 spółkach giełdowych.

Jak prowadzono badania nad kodeksami etycznymi?

Testy rozpoczęto od oceny kodeksów postępowania w formie ankietowej. Uczestnicy recenzowali przesłane im wzory kodeksów. Te, w których użyto zwrotu „my” zostały odebrane jako cieplejsze i bardziej życzliwe, a na tej podstawie firmy jako empatyczne i bardziej skłonne do współpracy, ale jednocześnie mniej chętne do karania pracownika za wykroczenia, niż te gdzie użyto zwrotów bezosobowych.

W innym badaniu, zespół naukowców, skorzystał z internetowej platformy dla freelancerów. Postanowiono zatrudnić specjalistów ds. wprowadzania danych, których zadanie polegało na samodzielnym przepisywaniu ciągów liczb i liter osadzonych w niejednoznacznym obrazku. Badanie trwało dwa tygodnie.W pierwszym tygodniu 40 proc. tych, którzy przeczytali wspólnotowy („my”) kodeks postępowania po przyjęciu pracy, zdecydowało się oszukiwać. Dla porównania wśród tych, którzy nie przeczytali żadnego kodeksu (grupa kontrolna – przyp. red.) oszukiwało 24 proc i tylko 14 proc. osób szkolonych bezosobowo. W drugim tygodniu różnice były jeszcze większe – oszukiwało 19 proc. uczestników z grupy wspólnotowej, w porównaniu z zaledwie 2 proc. osobami w pozostałych dwóch grupach. 

Dowody wpływu języka na efektywność kodeksu etycznego

Zespół prof. Kouchakiego znalazł dowody na związek między językiem kodeksów etycznych, a zachowaniem także w rzeczywistych praktykach biznesowych. Spośród 188 biorących w badaniu spółek notowanych na giełdzie, te, które używały języka społecznościowego w swoich kodeksach postępowania, częściej niż te, które posługiwały się konstrukcjami bezosobowymi, miały problem z naruszaniem przez pracowników spisanych zasad.

Zdaniem badaczy, położenie nacisku na egzekwowanie prawa może w znacznym stopniu przyczynić się do poprawy etycznego postępowania. Sztuczka polega na znalezieniu równowagi pomiędzy postrzeganiem pracownika jako ciepłego i akceptującego pracodawcę, przy jednoczesnym sygnalizowaniu, że niewłaściwe zachowanie będzie miało swoje konsekwencje.

W 1976 roku, Ingvar Kamprad, założyciel szwedzkiej IKEI, opublikował zbiór zasad, którymi powinna kierować się jego firma. Znany jest on jako „Testament sprzedawcy mebli”. Określa standardy, które umożliwiają IKEI działanie w każdym regionie świata. Zawiera zarówno wytyczne w jaki sposób należy rozmawiać z klientami i dostawcami, jak kształtować ceny i myśleć o kosztach, ale także „o społeczności firmy IKEA pojmowanej w kategoriach rodziny”. Wszystko wskazuje na to, że pracownik zwolniony z pracy za szerzenie nienawiści uznał, że zostanie mu to wybaczone. I kto wie, być może tak by się stało, gdyby tylko zechciał wykazać skruchę.

Tomasz Nowak

Zapytaj o szkolenia menedżerskie dla pracowników firmy. 

W Delta Training śledzimy najważniejsze publikacje na świecie dotyczące badań, odkryć i trendów w obszarach miękkich kompetencji, które zwiększają efektywność pracowników. Rzetelne informacje publikowane w czasopismach naukowych są trudne do znalezienia, zrozumienia i często nie zapewniają szybkich, praktycznych wniosków. Jeśli jednak cenieni naukowcy badali problem, który teraz sam próbujesz rozwiązać, to może chciałbyś poznać ich wnioski i rekomendacje przed podjęciem decyzji? Jeśli tak, to zapraszamy do naszego działu „Badań i rozwoju.” Publikujemy informacje tylko z rzetelnych, wyselekcjonowanych źródeł. Wyniki i wnioski z badań i eksperymentów inspirują nas do ulepszania naszych szkoleń biznesowych dla firm, sposobów przekazywania wiedzy i umiejętności uczestnikom naszych szkoleń, tworzenia angażujących ćwiczeń oraz różnorodnych, ciekawych materiałów szkoleniowych.

Tagi: Jak napisać kodeks etyczny w firmie, jak stworzyć kodeks etyczny, kodeks etyczny, kodeks etyki