Jak efekt horoskopowy, znany też jako efekt Barnuma – Forera, wpływa na jakość komunikacji, precyzję przekazywanych informacji, formułowanie opinii i ocen? Na czym polega efekt horoskopowy i jak mu nie ulec?

Gdy w grudniu czytasz horoskopy dowiadujesz się z nich, że: powinnaś oszczędzać, bo wkrótce czekają cię wydatki; pilnować pieniędzy, bo możesz je stracić; spadnie z ciebie część obowiązków zawodowych, ale pojawią się inne; czekają cię wzmożone zakupy.

Jak wynika z badań CBOS horoskopy czyta 45% Polaków, z czego 40% czasem stosuje ich przesłania w życiu, a 3% robi to zawsze. I choć 85% z nas nigdy nie odwiedziło wróżki ani tarocistki (mogą być też mężczyźni oczywiście), to reszta ma w tej materii pewne doświadczenia. Choć może to zaskakiwać w XXI wieku, ale 1% Polaków regularnie korzysta z usług branży magicznej.

Zaproszenie do eksperymentu

Weź udział w prostym eksperymencie. Przeczytaj poniższy tekst i w skali od 1 (kompletna pomyłka) do 5 (pełna trafność), można stosować ułamki, oceń, jak trafnie cię opisuje:

„Masz potrzebę, by ludzie cię lubili i podziwiali, jednak jesteś osobą krytyczną wobec siebie. Masz pewne wady osobowości, ale potrafisz je kompensować tym, co jest w tobie dobre. Masz duże możliwości, które wciąż pozostają niewykorzystane. O ile na zewnątrz możesz wyglądać na osobę zdyscyplinowaną i opanowaną, wewnątrz często trapi cię niepewność i martwisz się o wiele spraw. Niekiedy masz poważne wątpliwości, czy twoja decyzja była dobra, albo czy twoje czyny były właściwe. Lubisz pewną ilość zmian i różnorodności, a kiedy osaczają cię ograniczenia, odczuwasz niezadowolenie. Cenisz sobie własną niezależność myślenia i nie przyjmujesz cudzych twierdzeń bez przekonujących dowodów. Życie nauczyło cię, aby nie przesadzać ze szczerością, kiedy się przed kimś otwierasz. Czasem bywasz osobą otwartą na ludzi, przystępną i towarzyską, ale innym razem zamkniętą, ostrożną i zdystansowaną. Niektóre z twoich marzeń wydają się być nierealistyczne.”

Teraz wystaw ocenę za trafność opisu twojej osoby i ją zapamiętaj. Już? To czytaj dalej.   

Cyrk Barnuma: mam coś dla każdego

Phineas Taylor Barnum był amerykańskim przedsiębiorcą cyrkowym, impresario i politykiem. Uważany jest za jednego z prekursorów nowoczesnego przemysłu rozrywkowego i reklamy. Barnum, jako pierwszy stworzył cyrk osobliwości, z którym jeździł po USA. Pokazywał w nim suszoną syrenę, ezoteryczną bibliotekę, najmniejszy ogród botaniczny świata, ale też Człowieka Lwa, syjamskie bliźnięta, czy sześćdziesięciocentymetrowego karła, który świetnie tańczył, a dzięki innowacyjnym pomysłom dyrektora cyrku, wkrótce stał się najbogatszym karłem na świecie. Barnum został jednym z najbogatszych Amerykanów. Miesięcznik „Life” w swoim rankingu zaliczył go do grona stu najważniejszych postaci XIX wieku. Wśród jego przyjaciół znaleźli się wielcy amerykańscy politycy i artyści, m.in. prezydent Abraham Lincoln i pisarz Mark Twain. Mottami, które kierowały przedsięwzięciami rozrywkowymi Barnuma były stwierdzenia: „Mamy coś dla każdego”, „Zawsze zostawiaj ich z chęcią na więcej.”

Eksperyment Forera

Mniej więcej pół wieku później, amerykański psycholog, Bertram R. Forer, przeprowadził pewien eksperyment. Poprosił swoich studentów o wypełnienie testu, a następnie przedstawił im analizę ich osobowości rzekomo bazującą na wynikach tego badania. Studenci mieli ocenić trafność tej analizy w skali od 0 (bardzo słaba) do 5 (znakomita). Średnia ocen wyniosła 4,26. „Cóż za doskonały test osobowości ułożył Forer” – zachwycali się studenci. Dopiero później profesor ujawnił, że w rzeczywistości wszyscy otrzymali tę samą analizę stworzoną na podstawie przypadkowych zdań wybranych z horoskopów znalezionych w gazetach.

A teraz przypomnij sobie, jaką ocenę wystawiłeś po przeczytaniu tekstu, który cię opisywał. Czy mieści się między 4 a 5? Tekst, który przeczytałeś, jest taki sam, jak w eksperymencie Bertrama Forera.

Na tym właśnie polega efekt Barnuma – Forera, czy też efekt horoskopowy. Ogólne, mało precyzyjne sformułowania, określenia, dopasowujemy do siebie. Tymczasem mogą pasować do każdego, ale nie bierzemy tego w ogóle pod uwagę. Efekt horoskopowy występuje z powodu naturalnej tendencji naszego mózgu do nadawania osobistego znaczenia ogólnym stwierdzeniom. Ponadto pozytywne komentarze wobec siebie łatwiej akceptujemy, niż te krytyczne.

Efekt ten może stanowić częściowe wyjaśnienie powszechnej akceptacji niektórych paranormalnych wierzeń i praktyk, takich jak astrologia, wróżenie z fusów, odczytywanie aury, niektóre rodzaje testów osobowości. Efekt horoskopowy wykorzystują wróżki i wróżowie, tarocistki i tarociści, wszyscy jasnowidze, przepowiadacze przyszłości, magowie i guru.

Każdy ekspert się obroni, bo nic z tego nie wynika

Niezależnie od branży, w której pracujemy i wykonywanego zawodu, każdego dnia czytamy wiele analiz, wysłuchujemy opinii ekspertów, staramy się przewidzieć trendy i biznesową przyszłość. Podejmujemy decyzje. Gazety, Internet, radio, a nawet komentarze do raportów giełdowych są pełne kategorycznych stwierdzeń: „Spółce brakuje niezbędnego impulsu do pełnej realizacji i wdrożenia pomysłów zespołu deweloperskiego”. „Spojrzenie na rachunek zysków i strat wyraźnie pokazuje, że można poczynić oszczędności”. „Akcje mają ewentualny potencjał wzrostu w bardzo konkurencyjnym otoczeniu”. „Kadra zarządzająca składa się z doświadczonych specjalistów z branży, jednak zauważalne są oznaki biurokratyzacji”. Jakie możemy wyciągnąć wnioski z przytoczonych fragmentów? Żadnych, bo ogólność stwierdzeń jest taka, że nic z nich nie wynika. One dokładnie wpisują się w motta dyrektora cyrku Barnuma. Osoby, które podejmują decyzje pod wpływem efektu horoskopowego, nie są w stanie logicznie przeanalizować swoich decyzji i ich możliwych rezultatów, aby dokonać właściwych wyborów.

Nie dawaj wiary zanim nie przetestujesz

Ziemia może zostać jutro zaatakowana przez kosmitów. A jeśli tak się nie stanie? Nie ma kłopotu. Nie musisz przyznawać się do błędu. Słowo „może” jest puste, nic nie znaczy. Mówi jedynie o tym, że coś jest możliwe, ale nie mówi nic na temat prawdopodobieństwa takiej możliwości. Podobnie jak „spore prawdopodobieństwo” oraz „poważna szansa”.

Philip E. Tetlock, profesor Uniwersytetu w Pensylwanii, w książce „Superprognozowanie” przytacza historię Steva Ballmera, który w 2007 roku, kiedy był dyrektorem Microsoftu stwierdził: „Nie ma żadnej szansy, aby iPhone uzyskał jakiś znaczący udział w rynku. Absolutnie żadnej.” To bardzo znana prognoza wielokrotnie obśmiana w Internecie na setkach portali. Jednak kluczowym stwierdzeniem jest „znaczący udział.” Co to oznacza? Dla każdego, trochę coś innego. Nie wiadomo też, jaki rynek Ballmer miał na myśli: amerykański, a może cały świat?

Nie może być żadnej niejednoznaczności odnośnie precyzji prognozy, a prognoza Ballmera jest niejednoznaczna. A w analizach, opiniach, prognozach, generalnie w  komunikacji, liczy się precyzja.

Z badań wynika, że niemal połowa Polaków regularnie sięga po horoskopy (55 proc. kobiet i 34 proc. mężczyzn). Badacze z z koreańskiego Keimyung University w Taeg postanowili przyjrzeć się czy znaki zodiaku wpływają na dobrostan psychologiczny, powodzenie finansowe, uczucie szczęścia i poziom stresu. Swoje badania  przeprowadzili na dużej próbie 13 tys. Amerykanów. Wyniki nie są zaskakujące. Okazuje się, że wpływ znaku zodiaku na twoje życie jest bez znaczenia. Statystycznie to poziom losowy. Równie dobrze możesz rzucać monetą. 

Tomasz Nowak, Tomasz Reda

Zapytaj o szkolenia z obszaru rozwoju osobistego dla pracowników firmy.

W Delta Training śledzimy najważniejsze publikacje na świecie dotyczące badań, odkryć i trendów w obszarach miękkich kompetencji, które zwiększają efektywność pracowników. Rzetelne informacje publikowane w czasopismach naukowych są trudne do znalezienia, zrozumienia i często nie zapewniają szybkich, praktycznych wniosków. Jeśli jednak cenieni naukowcy badali problem, który teraz sam próbujesz rozwiązać, to może chciałbyś poznać ich wnioski i rekomendacje przed podjęciem decyzji? Jeśli tak, to zapraszamy do naszego działu „Badań i rozwoju.” Publikujemy tam informacje tylko z rzetelnych, wyselekcjonowanych źródeł. Wyniki i wnioski z badań i eksperymentów inspirują nas do ulepszania naszych szkoleń biznesowych dla firm, sposobów przekazywania wiedzy i umiejętności uczestnikom naszych szkoleń, tworzenia angażujących ćwiczeń oraz różnorodnych, ciekawych materiałów szkoleniowych.